Slecht geweten: de schuld is er altijd
"Wat is er mis met je? Je bent Gabys verjaardag weer vergeten! Hoe onbetrouwbaar! Binnenkort wil ze niet meer van je horen!" Iedereen kent die stem. Het behoort tot ons geweten. Welkom in het land van verlammende schuld. Omdat ons slechte geweten geen prettige gesprekspartner is. Het wijst er niet op dat we de verjaardag van onze vriendin zijn vergeten. Nee, het is aanmatigend en verwijtend. Ons centrale orgaan voor correct gedrag is als New York. Het slaapt nooit.
Als we onze buren per ongeluk met de racefiets verwoesten of de middag met onze ex in de hotelkamer doorbrengen, is een schuldig geweten absoluut gerechtvaardigd. We voelen ons slecht, dus we kunnen goedmaken wat we hebben gedaan.
Geweten houdt ons de spiegel voor.
Maar gelukkig maken we zelden grote spijt. Desalniettemin maken we voortdurend ruzie met ons dagelijks geweten, dat ons volgt als een strenge coach tot in de verste uithoeken van onze hersenen. En houdt ons in de schulden. In vergelijking met de geliefde, omdat we gewoon geen zin hebben om seks te hebben. Voor de kinderen, omdat er toch nooit genoeg tijd voor hen is, en voor de baas omdat het ontwerp nog niet is voltooid. En we voelen ons zelfs schuldig aan het milieu omdat onze oude doos een zeer onhandelbare dertien liter doorslikt. En toch is het geweten, net zo martelend en indringend als we soms kunnen ervaren, een groot deel van onze psyche. Het zorgt op voorhand ervoor dat onze medemensen ons blij blijven en waarderen. En het bewijst dat we ons ten minste bewust zijn van onze zwakheden. Het houdt ons in de spiegel en helpt ons fouten te herkennen en weer glad te strijken.
Het slechte geweten leert dit te doen
Geweten is aangeboren. In de loop van ons leven vult het met de regels en waarden van onze cultuur. Zolang we klein zijn, is ons geweten behoorlijk barbaars. Het kent alleen goed of kwaad. Slechts geleidelijk leren we dat we een goed persoon blijven, zelfs als we de favoriete vaas van oma hebben vernietigd. En dat het een verschil maakt, of we iets opzettelijk doen of uit onwetendheid.
We ontwikkelen een volwassen geweten wanneer we leren morele conflicten op te lossen door de zwakheden van ons eigen denken en empathie met anderen bloot te leggen.
In ons middenleven worden de weeën van het geweten zeldzamer. Aan de ene kant hebben we sterkere waarden ontwikkeld, aan de andere kant zijn we onafhankelijker en kunnen we ze negeren als het logisch voor ons is. Ons dagelijks geweten is nu onze senior innerlijke werker geworden en herinnert ons eraan onze oude tante te bellen en over te schakelen op groene stroom.
Voor mannen is deze informele benadering van de innerlijke rechter gemakkelijker. Omdat ze zichzelf agressiever tegenover anderen toestaan, zoeken ze niet naar de schuld. Voor vrouwen is het geweten meer bezig met zorgen. En daarmee de vraag: "Wat had ik kunnen doen?" Ze richten hun aantijgingen tegen zichzelf, ook omdat ze vaak niet hebben geleerd woede en boosheid uit te drukken tegen anderen. Een man komt vreugdevol een half uur later naar een date. Hij vloekt het verkeer en dat is het einde. Heel anders is de vrouw die op hem heeft gewacht. Ze slaagt er zelfs in zichzelf de schuld te geven van het feit dat ze niet stipt zijn. Omdat ze hem duwde omdat ze aan het inhuren was, misschien omdat ze plotseling denkt dat ze hem niet duidelijk heeft verteld dat hij er op tijd moet zijn.
Een schuldig geweten kan ook tegen anderen worden gebruikt
Omdat we weten hoe een geweten werkt, kunnen we het onbewust of opzettelijk gebruiken tegen anderen, als emotionele chantage. Moeders, de eersten die ons geweten met regels vullen, zijn ware meesters hierin. "Hoe leuk dat je me eindelijk weer belt, ik dacht dat je me vergeten was!" Om deze schuldige aanslagen te voorkomen, roept de dochter plichtsgetrouw en met tegenzin een keer per week naar Mama. Maar emotionele chantage brengt nooit het gewenste resultaat. Schuld maakt je onvrij. En liefde bestaat alleen in vrijheid. De relatie is belast en niemand voelt zich echt goed.
Iedereen met constant spijt om te proberen aan de behoeften van anderen te voldoen, is altijd gedoemd te mislukken. We kunnen toch niemand een plezier doen. En zou zelfs niet eens moeten proberen. Accepteer dus nooit stilzwijgend de schuld, maar spreek het direct aan: "Mam, ik bel je als ik er zin in heb en tijd heb." Duidelijke afbakening is de beste remedie tegen schuld.
Er is een eenvoudige formule om met zijn geweten om te gaan. Het geweten kan ons bekritiseren, maar het niet afmaken. We erkennen dat het ons beschermt, waarschuwt en problemen voorstelt.Geweten is onze helper, niet onze baas. Beschouw ons geweten als onze vriend. Het is niet gemakkelijk, maar het is het proberen waard.
