Margarete Mitscherlich - Grande Dame van de Duitse psychoanalyse
Het nieuwe boek ChroniquesDuVasteMonde
In het nieuwe boek ChroniquesDuVasteMonde - "An ontembare vrouw, Margarete Mitscherlich in gesprek met Kathrin Tsainis en Monika Held" - spreekt de grande dame van de Duitse psychoanalyse over haar jeugd in het Derde Rijk, haar grote liefde voor Alexander Mitscherlich, het leven als werkende moeder , over haar carrière en ouder worden. Het overspant de kloof tussen persoonlijke ervaring en hedendaagse geschiedenis en beantwoordt vragen die ons allemaal raken: wat is het geheim van goede relaties? Hoe kunnen we kinderen opvoeden tot oprechte mensen? En hoe vinden we de moed om op onszelf te staan en de crises in ons leven te beheersen?
Lees hier een fragment uit het boek:
ChroniquesDuVasteMonde: Dr. med. Mitscherlich, vroeg je je zelfs af of je een goede moeder bent?
Margarete Mitscherlich: Ik dacht dat ik een goede moeder was. Ik heb altijd van mijn zoon gehouden, ik streef ernaar hem te begrijpen en alles in praktijk te brengen wat ik heb geleerd over opvoeding en samenzijn. Vandaag de dag was ik geen goede moeder toen ik hem in zijn amper twee jaar weggaf. Ik zei altijd: "Je was gewoon niet sterk genoeg", maar als ik terugkijk, weet ik nog steeds niet hoe ik het anders moet doen. Het was geen kwestie van liefde, het was nooit de vraag, maar ik miste de kracht om voor mijn zoon te zorgen evenals mijn baan zoals mijn moeder in Denemarken kon. Ik moest zien dat ik me op de een of andere manier kon vestigen. De zekerheid dat ik zou trouwen, had ik niet. Als ik mijn leven opnieuw zou kunnen leven, zou ik het niet weggeven. Maar als dat beter voor hem zou zijn geweest, weet ik het niet. Ik zal het nooit weten.
ChroniquesDuVasteMonde: Uw zoon kwam op zesjarige leeftijd terug naar u nadat u en Alexander Mitscherlich trouwden. Heeft hij je ooit beschuldigd van afscheiding?
Margarete Mitscherlich: Natuurlijk. Toch besefte hij dat ik veel moest vechten om mijn zin te krijgen en geld te verdienen.
ChroniquesDuVasteMonde: Werd er op het werk gedacht iets korter te worden?
Margarete Mitscherlich: Voordat ik trouwde, kwam de vraag niet op. Later genoot ik zo goed mogelijk van het leven met hem. Ik heb veel middagen weggehouden. 'S Avonds had ik echter vaak seminars, die ik ook graag hield. Toen het Sigmund Freud-instituut in 1960 werd ingewijd en Alexander naar Frankfurt ging, bleef ik in Heidelberg totdat mijn zoon afstudeerde aan de middelbare school. Ik wilde hem niet meer verlaten. Ik ging er twee keer per week om daar te werken en mijn man pendelde.
ChroniquesDuVasteMonde: Wanneer een moeder graag werkt, wordt ze snel beschouwd als een moeder van een raaf.
Margarete Mitscherlich: Een absoluut Duitse term die je nergens anders zult horen. Deze overtuiging dat een moeder er alleen is voor haar kind, dat ze hem schade toebrengt wanneer ze werkt, is een grondig Duits idee. Draag de schoen niet! Het domme ding over ons vrouwen is dat we alles accepteren, in plaats van te zeggen: "onzin! Ik zal het doen zoals ik denk dat geschikt is! Als ik een kind wil, krijg ik het, zo niet, dan niet krijg er een, verdomme, er zijn manieren om het onder te brengen, dus ik kan werken! " Kijk rond de wereld en realiseer je dat dit alleen het geval is in Duitsland, en verdedig jezelf tegen deze idiote schuld door na te denken en te argumenteren. Kinderen gaan niet failliet als ze naar crèches gaan. Ze hebben de neiging te lijden als hun moeders niet nee kunnen zeggen en zich eeuwig schuldig voelen.
ChroniquesDuVasteMonde: Helaas kom je niet zo gemakkelijk van schuldgevoelens af.
Margarete Mitscherlich: Dat is waarschijnlijk waar, maar vrouwen moeten begrijpen dat hun schuldgevoel sociaal gerechtvaardigd is. Denk aan de adel in het verleden, de rijke burgers: het was gebruikelijk om kinderen door te geven aan verpleegsters en gouverneurs, en de vrouwen hadden er geen slecht gevoel over, omdat het de samenleving accepteerde. Tegenwoordig is iets anders gebruikelijk en deze ideeën zijn overgenomen door vrouwen zonder erover na te denken. Accepteer dat niet als waarheid! Je moet vechten voor instellingen waar moeders kunnen werken. Dit komt de hele samenleving ten goede.
ChroniquesDuVasteMonde: Nooit zijn er meer onderwijsadviseurs geweest dan vandaag, en toch zijn veel ouders volkomen onzeker.
Margarete Mitscherlich: Iedereen is opgeleid, via het huis van zijn ouders, de school, via de samenleving waarin hij leeft, hij heeft persoonlijk ervaren hoe dat te doen en heeft deze normen aanvaard of verworpen. Met de boeken komen dan nieuwe ideeën. Gebruik ideeën of advies niets als ze niet goed doordacht zijn. Je moet ermee omgaan, ze bevragen, ze vergelijken met de persoonlijke ervaring en tot je eigen conclusies komen, anders blijft het theorie, lees je dingen en daarmee kom je eigenlijk nooit ver. Als je iets aan een kind wilt overbrengen, moet je het zelf geïnternaliseerd hebben en je eigen woorden ervoor vinden. Mijn zoon merkte het altijd meteen op toen ik te theoretisch werd en niet echt iets met hem te maken had. En op dezelfde manier als een kind voelt of iemand daadwerkelijk wordt geconfronteerd of alleen heeft gelezen dat het belangrijk is om zo te zijn.
ChroniquesDuVasteMonde: Toch zou het leuk zijn als iemand u zou kunnen vertellen: "Doe dat en dat, dan zal uw kind noch een schoolfalen of drugsverslaafde zijn."
Margarete Mitscherlich: Niemand kan dat doen. Er is geen universeel toepasselijk recept, analisten begrijpen dat volledig, dat zeggen wij ook tegen onze patiënten. We kunnen luisteren, met ze praten, observeren hoe ze zich gedragen en proberen bepaalde dingen zichtbaar te maken, maar we kunnen niemand volledig ten val brengen. Wanneer je samen gezinnen ervaart, zie je vaak meteen wat er mis is. Maar het onder woorden brengen dat iemand het kan begrijpen en accepteren is erg moeilijk. Het gaat niet alleen om wat moeder en vader zeggen of doen, zelfs de stemgeluid speelt een grote rol, lichaamstaal, gezichtsuitdrukkingen, of ze misschien steeds weer iets kunnen waarnemen dat niet is gezegd of bedoeld. Zelfs ouders worden gedreven door hun vooroordelen, onbewuste motieven, verwondingen en fantasieën. Zou je alles van het ene op het andere moment kunnen rijden, dan zou je een wonderdokter zijn. Dit vereist veel gesprek, het moet worden gevoeld hoe deze interacties plaatsvinden. Dit gebeurt niet van de ene dag op de andere of door het lezen van een gedragscode in tijdschriften of boeken.
ChroniquesDuVasteMonde: iets kan stof tot nadenken brengen.
Margarete Mitscherlich: Absoluut, maar je moet het eerst begrijpen. Om jezelf te begrijpen en het vermogen te ontwikkelen om jezelf van buitenaf te zien, om te begrijpen hoeveel je op je kind projecteert. Kinderen voelen deze projecties, reageren erop, terwijl ouders vaak niet eens begrijpen waarom hun kind zich gedraagt, wat hun aandeel ervan is.
ChroniquesDuVasteMonde: Hoe was dat met jou? Heb je je zoon altijd begrepen?
Margarete Mitscherlich: Misschien zelfs teveel. Soms dacht ik dat hij me teveel vertelde over wat er in hem aan de hand was. Vanaf een bepaalde leeftijd moet je ook dingen voor jezelf houden om onafhankelijk te worden.
ChroniquesDuVasteMonde: Had u een duidelijke richtlijn, een principe in zijn opleiding?
Margarete Mitscherlich: Er is een Deens gezegde dat ik altijd erg leuk vond: "Slik niets rauws." Dat was mijn motto en dat is naar mijn mening de basis voor goed onderwijs. Het moet tot nadenken stemmen en nooit worden beperkt. Voortdurend gebruikt alleen verboden en instructies niets. Een kind moet zijn eigen begrip kunnen ontwikkelen, en dat kan alleen door hem te leren zelf te denken. Door hem te vertellen hoe hij bepaalde dingen kan vinden, leg zijn eigen houding uit en maak ook verbanden duidelijk.
ChroniquesDuVasteMonde: Heeft uw man deze mening gedeeld? In de jaren vijftig cultiveerde men eerder de stijl "Maak geen bezwaar!".
Margarete Mitscherlich: We hadden dezelfde opvattingen over menselijke waarden en saamhorigheid, en dat wilden we natuurlijk ook aan onze zoon doorgeven.
ChroniquesDuVasteMonde: Namelijk?
Margarete Mitscherlich: Tolerantie, empathie met medemensen, onbevooroordeeld denken en handelen, het vermogen om zichzelf en anderen te bekritiseren, deze dingen.
ChroniquesDuVasteMonde: Hoe heb je dat overgebracht?
Margarete Mitscherlich: Natuurlijk hebben we er ook met hem over gesproken, hoe ouder hij ouder werd, en toen hij jonger was, waren er zeker situaties waarin de taal opkwam. Toen kinderen deze fase ontwikkelden, waarin ze af en toe dieren kwelden of kleinere dieren irriteren die zichzelf niet kunnen verdedigen, reageerde ik heel gevoelig. Ik heb altijd een hekel gehad aan mensen die de zwakkere aanvallen en een kind beseft of wat jij zegt overeenkomt met je innerlijke houding. Je kunt niet alleen empathie prediken, je moet ook empathisch zijn, anders doet niets er toe. De manier waarop men met elkaar omgaat, en de sfeer in huis, is veel belangrijker dan elke uiteindelijk lege morele boodschap.
ChroniquesDuVasteMonde: Wat vindt u van de "Alliantie voor onderwijs", geïnitieerd door de minister van Von der Leyen van het gezin en bedoeld om kinderen christelijke waarden te leren?
Margarete Mitscherlich: Mensen sensibiliseren voor waarden is geen slechte zaak - zolang deze waarden ook kritisch worden bekeken, kan men rationeel zijn en niet blindelings geloven. Je moet erover nadenken, vraag jezelf af waarom je goed bent, hoe je het kunt toepassen. Acceptatie zonder zelfredzaamheid helpt helemaal niet, omdat je bij de volgende gelegenheid gewoon iets anders inslikt, net zo onreflecterend. Weet je, uiteindelijk is 'waarde' een Wischiwaschi-woord, waarin je alles kunt vullen. Hitler had ook waarden die catastrofaal waren, zoals we weten, en de mensen namen ze snel over, binnen twaalf jaar waren ze erin geslaagd een beschaafd volk te veranderen in primitieve barbaren die eenvoudig Joodse mensen vermoordden. Waarden kunnen zo snel worden verschoven. Dat moet je nooit vergeten.
ChroniquesDuVasteMonde: Je hebt altijd benadrukt dat mannelijke en vrouwelijke kenmerken niet aangeboren, natuurlijk zijn, maar het resultaat van socialisatie. Hoe kunnen we kinderen opvoeden die verder gaan dan traditionele rolmodellen?
Margarete Mitscherlich: Dat kun je niet helemaal doen. De kinderen gaan ook naar de kleuterschool, naar school, ze maken deel uit van een samenleving die wordt gekenmerkt door tradities, rolmodellen, waarden, religie, zelfs een cultuur en een tijdsgeest. Je kunt er geen kind van afsnijden. Iedereen is een sociaal wezen en iedereen moet op de een of andere manier integreren in deze samenleving.
ChroniquesDuVasteMonde: Dus we kunnen niet uit de rolpatronen komen als de samenleving niet verandert?
Margarete Mitscherlich: Het verandert! Ja, langzamer in Duitsland dan elders, maar ook hier is het aan het veranderen. Het is liberaler en vrouwen hebben meer te zeggen. Dat is goed, maar mannen en vrouwen zijn, godzijdank, ook anders. En natuurlijk, als een vrouw in de zin van het fysieke, kan men een dochter beter begrijpen. Ik weet niet hoe het is om een mannelijk lichaam te hebben. Maar ik weet hoe borsten voelen. Freud heeft niet ten onrechte gezegd dat het ego vooral een lichaam-zelf is. Nee, nee, meisjes moeten meisjes zijn en jongens alleen jongens. Jongens dwingen om met poppen te spelen is onzin! Vrouwen moeten niet net als mannen zijn of andersom, dat werkt toch niet. Je moet erbij komen dat één geslacht niet benadeeld wordt, en ik denk dat we toch op de goede weg zijn.
ChroniquesDuVasteMonde: Psychoanalyse wordt er herhaaldelijk van beschuldigd mensen uit verantwoordelijkheid te nemen door te veel te focussen op de afdruk van hun ouders. Hoe zie je dat?
Margarete Mitscherlich: Deze vroege munten vinden plaats! Het superego, dat wil zeggen wat geweten wordt genoemd, ontstaat alleen door de internalisering van geboden en verboden van de ouders. Wat ze ons bewust of onbewust geven, heeft een grote invloed op ons gedrag, onze keuzes, de manier waarop we ons voelen, hoe we onszelf en de wereld zien. Waarbij zelfs broers en zussen hun ouders op heel verschillende manieren ervaren: het echte gedrag is één ding, de verbeelding van het kind, zoals geïnterpreteerd door moeder en vader, het andere. Als je iemand wilt begrijpen, moet je met deze indrukken omgaan. Niet om de verantwoordelijkheid te ontlopen, maar om iemand de kans te geven om te zien wat er in hem werkt, hoe je hem kunt onderscheiden van de innerlijke realiteit. Alleen als hij dat weet, kan hij realistische beoordelingen maken en van projecties afkomen. In die zin is psychoanalyse een manier om eindelijk op te groeien en deze jeugd op te geven, waarin alleen de ouders verantwoordelijk zijn en verantwoordelijk blijven voor hun eigen welzijn tot het einde van het leven.
ChroniquesDuVasteMonde: En hoeveel kun je als volwassene de bagage kwijt die je hebt gekregen?
Margarete Mitscherlich: Heel erg, als je het probeert. Maar onderwijs is niet alleen ballast, maar ook een flinke overwinning. Onderwijs betekent ook cultuur en gedifferentieerde behandeling van mensen met elkaar.
korte bio
Margarete Mitscherlich als afgestudeerd aan de middelbare school (links), met haar zoon Matthias (midden) en met Alexander Mitscherlich
De arts, psychoanalyticus, feministe en auteur Margarete Mitscherlich komt in 1917 als dochter van een Deense arts en een Duitse leraar in Denemarken naar de wereld. Ze brengt haar middelbare school- en studietijd door in Duitsland, waar ze herhaaldelijk wordt gerapporteerd vanwege haar kritische nazi-houding. In 1947 ontmoet ze de arts en psychoanalyticus Alexander Mitscherlich: het begin van een intieme en moeilijke relatie - Mitscherlich is getrouwd en de vader van vijf kinderen. 1949 de gemeenschappelijke zoon Matthias wordt geboren. Het was pas in 1955 dat het paar, dat nauw samenwerkte in hun werk, trouwde. Ze voerden campagne voor de terugkeer van de psychoanalyse onder Hitler, richtten het Sigmund Freud Instituut in Frankfurt op en publiceerden in 1967 de bestseller "Het onvermogen om te rouwen", dat het standaardwerk van het geschil werd wordt met het nationale socialisme.Margarete Mitscherlich zet zich sinds de jaren zeventig in voor gelijke rechten en wordt beschouwd als een icoon van de Duitse vrouwenbeweging, niet in het minst door haar boeken "The Peaceful Woman" en "On the Effort of Emancipation". Ze woont in Frankfurt am Main, heeft vier kleinkinderen en werkt nog steeds als psychoanalyticus.
Orderboek
Het ChroniquesDuVasteMonde-boek "An Ontembare Vrouw" heeft 250 pp, kost 19,95 euro en is uitgegeven door Diana Verlag.
