Een land recreëert zichzelf altijd
Op een rots torent het klooster Sokolski uit
De lucht is nat van de dauw, een paar wolken hangen nog steeds boven de boomtoppen van het Balkangebergte. Een haan kraait in de verte, een ander antwoordt met een dunne stem, de schemering stijgt langzaam. Ik sta in het midden van het rozenveld, enigszins versuft door de opstijging in de vroege ochtend en deze ongelooflijke geur die in de ochtendlucht ligt. Als ik vanavond mijn kamp had gegooid, zou ik zeker worden gewekt door de geur. Dan zou ik knipperen, lange rijen witte en roze bloemen zien en misschien denken aan de rose excessen in de film "American Beauty". En dan doorgaan met dromen. Zoveel schoonheid tegelijk is ondraaglijk.
De geur van Bulgarije
In de beroemde Rosental bij Kasanlak, bijna in het midden van Bulgarije, begint de dag altijd zo vroeg tijdens de oogst - in de ochtenddauw ontwikkelen de bloemen hun sterkste geur. In de velden zijn de plukkers, jonge vrouwen, oude vrouwen met gerimpelde gezichten, Roma-vrouwen. Ze breken de bloemen af met hun handen en laten ze in hun schorten zinken. Een van hen, bijna een meisje, wendt zich tot mij en ik steek mijn handen in haar schort, door duizenden bladeren van Rosa alba en Damascena. Elke bloesem ziet er anders uit: elegant, opzichtig, afstotend, bang, rebels. Een roos is meer dan een roos is meer dan een roos. Ik pak mijn tas vol met bladeren. Vanavond, in mijn nogal spartaanse gastenkamer in Kalofer, zal ik het uitpakken en op tafel leggen. En ook in het volgende kwartaal. Het parfum moet duren tot het einde van de reis.
Rosenblatt Harvest
Plots hoor ik motorgeluid. Een vrachtwagen draait de hoek om en stopt. Twee mannen stappen uit de auto en halen de grote plastic zakken op die op de rand van het veld staan en zijn gevuld met rozen - de oogst van de laatste uren. Helaas lijkt het alsof de bloemen tegen elkaar gedrukt en vastgebonden zijn. Later, in de distilleerderij, wordt de kostbare rozenolie eruit getrokken, waarna de bloemen er alleen grijs en vuil uitzien. 30 kilo maken één milliliter olie, wat tussen de zes en tien euro kost in de winkel. Ik denk dat de bladeren beter voor me zijn, de zware olie geeft me de onmiddellijke knock-out.
De zon is nu hoger, de rozengeur is zwakker. Veel vrouwen zitten op de rand van het veld op de grond, eten yoghurt van het glas, tomaten of baniza, met dumplings gevuld met schapenkaas. "Ik verdien hier niet veel, en mijn rug doet constant pijn", zegt een vrouw met een kleurige doek om haar hoofd; misschien is ze 50 of zelfs jonger. Zes euro in vijf uur, denk ik. Voor botwerk en vroeg opstaan. "Immers", zegt ze, "ik kan deze unieke geur voor niets inademen." Terwijl er nog steeds veel wordt geoogst, vervalt de Rosenfelder elders: tweederde is kapot, velen zijn verlaten na de ineenstorting van het socialisme. Niettemin is Bulgarije nog steeds de belangrijkste leverancier van rozenolie in Europa. En het parfum is nog steeds een nationaal symbool.
Bulgarije. Een arm land met ongeveer 7,5 miljoen inwoners, iets minder dan een derde van de grootte van Duitsland. Halverwege de jaren negentig stortte de economie in en de hongerwinter van 1996/97 is vergeten. Ondertussen houdt de privatisering op en wordt de inflatie gestopt. Niettemin lijden de Bulgaren onder de hoge kosten van levensonderhoud, vooral voor elektriciteit en verwarming. Naast hun officiële werk (gemiddeld inkomen: iets minder dan 160 euro per maand) doen velen nog steeds tweede en derde baan, en het maanlicht bloeit.
Wat ik niet had verwacht: dat ik zou rijden naar een land dat zichzelf altijd opnieuw creëert. Als ik denk dat ik Bulgarije een beetje ken, komen er totaal onverwachte beelden tussen en moet ik mijn innerlijke film opnieuw opbouwen. En wat ik ook niet had gedacht: dat ik zoveel geluksmomenten zou hebben tijdens deze reis. Ik wist niet dat het nog steeds bestaat, deze wereld van gisteren die morgen waarschijnlijk nog weg zal zijn. Beelden die de verlangens opwekken, herinneringen aan kindertijd die in slow motion voorbijgaan: haastende stromen waar tapijten worden gewassen; gammele ezelskarren waarop het hooi gevaarlijk hoog opgestapeld was; oude vrouwen langs de kant van de weg, gewikkeld in zwarte doeken, plastic sandalen aan hun voeten, erwten plukken van dikke peulen en zichzelf verhalen vertellen die ik niet begrijp. Verbazing dat de wereld zo verleidelijk traag kan zijn, zo opwindend in mijn anders leven met hoge snelheid.
Onleesbare plaatstekens
Op de dorpsstraat van Kalofer. Plots stopt een Lada naast me. Hoe het nu werkt, dus zonder de tolk? Ik heb 25 Bulgaarse woorden moeizaam onthouden. Brood wordt "klap" en "hubavo" mooi genoemd.Hoe ver kan ik dat krijgen? Maar vraagt me dan een dikke vrouw in de leukste omslachtige Duitser, als ik hulp nodig had. Ze klimt uit haar auto en leidt me naar de passagiersstoel. "Wil je naar Rascho Zuzow, de rozenkweker? Ik zal je naar beneden halen en morgen moet je naar Kasanlak komen voor het Rozenfestival, de hele wereld is hier." Als ik denk aan wie de hele wereld is, laat ze me trots twee boeken zien die ze zelf heeft geschreven, haar foto staat op de omslag. "Proza, mooi geschreven, poëzie is niet mijn ding." Jammer dat ik hun verhalen niet kan lezen - maar ik zal de schrijver in de rode Lada niet vergeten. En ik zal hun advies ook volgen. Vesselin, die een aantal dagen mijn chauffeur is, neemt me mee naar het Rozenfestival. Alleen aan het stuur zitten zou een detectivespel zijn: vaak dragen de stadstekens alleen maar Cyrillische letters.
Kazanlak is een vrij onopvallende stad in het midden van Bulgarije. Al in de ochtend wordt het belegerd door Japanners, Amerikanen en Duitsers. Politieagenten zijn van de straat afgezet voor de optocht, verschillende televisieploegen staan te wachten. Dan komt er een pompeuze groet uit de luidspreker: "Welcome to the Rose Valley." Folkloristische groepen verzamelen zich, mannen met grote klokken zien eruit als de wilde jongens uit de bergen, meisjes en vrouwen in met bloemen geborduurde gewaden, vlagdragers, zigeuners, balletgroepen, zelfs motorrijders en straatvegers hebben zich gevormd. Daartussenin, keer op keer boomerenschoten, confetti, rozenolie, die in de lucht wordt gesproeid en zich op een prachtige manier verenigt. De Queen of Roses heeft haar plaats op haar tribune ingenomen, ze draagt een glanzende kroon op haar hoofd, haar ogen zijn zwaar verzonnen en alleen zij zou een prijs hebben verdiend voor haar langdurige glimlach.
Bulgarije en de EU
Als de verhuizing voorbij is, veranderen kinderen kleine nationale vlaggen, EU-vlaggen verschijnen ook - de toetreding van Bulgarije is gepland voor de komende jaren. Op het centrale plein dansen de lokale bewoners in de zon op luide muziek, opa's en kleinkinderen houden elkaars hand vast, en degenen die nog steeds op zoek zijn naar een plek in het café, moeten lang wachten - de stoelen in de vakken zijn gewild. De roos heeft de stad in een collectieve roes gestort. Wie droomt er niet van bloeiende landschappen en rijkdom? De geur blijft lang hangen op mijn huid - zelfs nadat we de stad al lang geleden hebben verlaten.
"Ik zal je geen snoep aanbieden, iets triviaals. Bier is interessanter! "Met deze woorden groet de abdij Melania ons in het klooster Sokolski en wuift ons naar de bezoekerstafel, waarop al een grote fles bier staat. Na de drukte van het Rozenfestival reden we naar deze rustige plek, waarvan het Er zijn er zoveel in Bulgarije en het vrouwenklooster, een groot complex met een speelse fontein op de binnenplaats, ligt niet ver van Kazanlak, op de hellingen van het Balkangebergte, die op groene tapijten lijken. "Falkenhorst" betekent hier het gebied en bij slecht weer De wolken zijn zo laag dat je de groene koepel van de kerk nauwelijks kunt zien, Melania schenkt onze bril vol en neemt een slokje. De 61-jarige heeft een opvallend gezicht met dikke wenkbrauwen en grote, sterke handen de abdis, zouden steeds minder vrouwen naar het klooster in Bulgarije gaan, op het moment dat ze met twee nonnen en een novice leeft, placht ze te zeggen ze werkte lange tijd als timmerman. Je bekering tot God? Een dramatisch verhaal. Haar ex-vriendje was erg jaloers geweest, beschuldigde haar van zaken en in haar nood leed ze soms tegen hem. Op een dag was er ruzie, hij was dronken, hief een bijl op en op dat moment beëindigde Melania haar leven. Dat hij dan niet toesloeg en het noodlot inzicht had, bracht hen tot geloof en tot God. Melania is nu al tien jaar een non. Mist ze het alledaagse helemaal niet? "Nee," lacht ze en neemt nog een slok. "Natuurlijk, de duivel laat ons nooit alleen, maar ik leef in harmonie met mezelf, zo was het niet eerder." Dan staat ze op en geeft ons een vriendelijke hand. "Pardon, maar ik moet de avondmis lezen." Ik hoor het klokkenspel van de klokken, de schemering bedekt het klooster als een deken, de fontein spettert. Hier zou ik graag een paar dagen onderdoor kruipen, denk ik, of een week, of wie weet.
De vrouwen zijn een echte blikvanger
En rijd dan rechtdoor naar Plovdiv, de op een na grootste stad van Bulgarije, gebouwd op verschillende heuvels, links en rechts van de brede Mariza-rivier. Italiaans ijs eten in een terrasje na de gespannen eenzaamheid van Falkenhorst, over de drukke voetgangersstraat slenteren, kijken naar de glimmende gouden iconische exemplaren die aan toeristen worden verkocht, of de schreeuwende kleurrijke landschapsschilderijen. Hier in Plovdiv komt dit gevoel weer naar voren, dat me de hele reis vergezelt: Bulgarije is nooit het beeld in mijn hoofd, steeds opnieuw zoomt de camera in op nieuwe instellingen. Zelfs de vrouwen in Plovdiv zijn een film op zich: felrode lippen, schelle, echte blikvangers, terwijl ze over de catwalks van de straten lopen.De rokken blazen als kleine vlaggen om haar benen, de pompen zijn gevaarlijk hoog, de t-shirts paars, geel, groen, hemelsblauw - waarschijnlijk vinden we de vrouwen van het Westen saai saai.
Een van mijn favoriete plekken in Plovdiv is het Romeinse amfitheater. Het uitzicht over de lange rijen stoelen naar het toneelgebied, achter torenhoge wolkenkrabbers en de bergen. Gewoon "Aida" wordt ingestudeerd, over een paar dagen is het première. Een pianist stemt in met de triomftocht, het koor lanceert, een beetje voorzichtig, een paar Spaanse toeristen komen binnen. Dan luidt de pianist een aria van de Aida in, de solist is nog niet ter plaatse, plotseling neemt een sonore stem uit het publiek het over: "Qui Radames verrà." Het publiek klapt, een jonge vrouw met zwart haar gaat lichtvoetig de trap af naar het podium en zingt de hele aria, dan gelach en applaus in alle talen. Plovdiv is internationaal op dit moment en laat de wereld binnen.
Zorgeloze baddagen in Sozopol aan de Zwarte Zee
Wanneer ik 's avonds ben Als ik door de beroemde historische oude stad loop, voel ik dat de wereld dichterbij komt, en ik ben in een heel andere plaats: smalle, kronkelende steegjes, fel geschilderde huizen uit de tijd van de "wedergeboorte", zoals Bulgarije in de 19e eeuw economisch gezien bloeide. Speelse erkers, kleurrijke ornamenten, houtsnijwerk, vakwerk, een beetje een museum zijn dat alles, liefdevol gerestaureerd en onverwacht mooi - een stad als van een verre sprookje.
City. Country. River. Ontbreekt alleen de Zwarte Zee. De Bulgaren houden van hun zee, velen brengen hun zomervakantie daar door. Ik heb vaak een naam op deze reis gehoord: Sozopol, een van de oudste plaatsen aan de Zwarte Zee. Ten zuiden van Burgas, ten zuiden van de enge bedkastelen.
Ik houd mijn neus in de wind en ruik vis en vijgen. Een bizarre mix. Het prachtige kustpad is omzoomd met vijgenbomen die hun bladeren in de blauwe lucht rekken. Een vleugje mediterraan, het water schijnt turkoois. Weer een Bulgarije. In de restaurants, gebouwd op rotsterrassen, wordt verse vis geserveerd, terwijl dikke zeemeeuwen elkaars broodkruimels achtervolgen. Onder de rotsen ligt een fijn zandstrand, verwarmd door de zon en de golven die rechtstreeks de ziel binnenstromen.
In de oude stad Locals bieden privé accommodatie, sommige zijn Duits - ik vind snel een gezellige, goedkope kamer met loggia, van daaruit kan ik bijna in zee spuwen. 'S Middags zijn de straten gevuld met toeristen die langs de huizen aan de Zwarte Zee slenteren, die bijna te donker zijn voor de lichtheid van de plek. Geschilderde erkerramen, prachtige houten veranda's, rozen en wijn verstrengelen zich aan de muren. Cafés, souvenirwinkels, obscene ansichtkaarten. Backpackers met grote rugzakken proberen goedkope sneakers. Een Mercedes Cabriolet met een Bulgaars kenteken loopt momenteel over de stoep, de twee jonge mannen dragen een donkere zonnebril, wat anders, Smokies "Living Next Door To Alice" brult uit de auto, en een oude, tandenloze vrouw stopt en schudt op de maat heupen. Dan loopt ze opgetogen naar de garage-ingang, waar een kleine tafel staat opgesteld. Ze wuift me, ik zou moeten komen. Op de tafel liggen haakdoeken, zoals mijn grootmoeder in haar woonkamer had. Ik koop twee doilies, eierschaalkleuren. De vrouw schijnt, neemt een rode roos uit de jampot die voor haar staat en geeft hem aan mij. Ik ruik - de rozen van Kazanlak ruiken beter, denk ik. Maar wanneer gaf een vrouw me ooit een rode roos?
Reisinformatie Bulgarije
Balkan Trek: De kleine organisator biedt trips door Bulgarije aan gericht op fauna en flora, geschiedenis en cultuur. Aanbiedingen op www.balkantrek.com.
Gedetailleerde informatie over accommodaties, vakantiepakketten en het land onder www.visitbg.de.
Boekentips: "Bulgarije", Dumont-reisboek met veel achtergrondinformatie (12 euro). - "Bulgarije", reiskennisgids met praktische tips en adressen (22,50 Euro).
Literatuurtips: romans uit Bulgarije
Eerlijk en humoristisch zijn deze romans uit Bulgarije en andere Oost-Europese landen - en voor ons een ontdekking.
Dimitré Dinev: Engelentongen Op een avond op de begraafplaats van Wenen ontmoeten de twee Bulgaren Iskren en Svetljo elkaar. Beide zijn financieel uitgeput en de hier begraven kameraad Miro, een soort patroonheilige van vluchtelingen, is hun laatste hoop: er wordt gezegd dat hij iedereen helpt die zijn verhaal aan hem toevertrouwt. En dus, in alternatieve flashbacks, wordt het leven van deze mannen verteld, die beide, zonder elkaar te kennen, opgroeiden in de stad Plovdiv. Met passie voor detail onthult de auteur het epische verhaal van twee families en hun zoektocht naar hun persoonlijke geluk tegen de achtergrond van het socialisme. Dinev vertelt over verraad, liefde, teleurstelling en bijgeloof. Tegelijkertijd is 'Engelszungen' een verleidelijke 'Coming of Age'-roman met een goed vleugje Slavische humor, die in 2005 de Adalbert von Chamisso-prijs kreeg. (598 p., 10 euro, btb)
Angelika Schrobsdorff: Grand Hotel Bulgaria Een halve eeuw geleden was het "Grand Hotel Bulgaria" in Sofia een elegant huis.Nu is het alleen maar "een gezicht dat zo moe en versleten is door de schokken van het leven als het mijne", schrijft schrijver Angelika Schrobsdorff in haar literaire reisverslag uit 1997. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog vluchtte ze met haar joodse moeder van Berlijn naar Sofia en woonde daar acht jaar, tot ze in 1947 terugkeerde naar Duitsland. Een halve eeuw later, wanneer ze een telefoontje ontvangt van haar nichtje uit Bulgarije, besluit ze het land te bezoeken dat wordt gekenmerkt door het einde van het socialisme. Angelika Schrobsdorff beschrijft haar ervaringen en ontmoetingen in dit zeer persoonlijke en ontroerende verslag van een reis naar het Bulgaarse cadeau die tegelijkertijd diep in haar verleden leidt. (278 p., 9 euro, dtv)
Zbigniew Mentzel: alle talen van deze wereld Een dag uit het leven van de 46-jarige Zbigniew Hintz, die nog steeds nergens is, hoewel zijn ambitieuze moeder grote plannen met hem had. Het is de dag waarop zijn vader, 42 jaar ambtenaar, met pensioen gaat. In veel flashbacks beschrijft de verteller de leden van zijn familie precies en met een lage komedie. De emotionele moeder die meer van het leven eiste dan het socialistische Polen kon bieden. De stille vader, wiens ambtelijke leven eindigt zonder een geluid. En Zbigniew zelf, een boekenmaker en welsprekend, maar niet in staat om een gemeenschappelijke taal met de wereld te vinden. Met een roman over de moeilijkheid om te communiceren creëert de auteur een echt taalkundig kunstwerk. (B: Paulina Schulz, 180 p., 12 euro, dtv)
László Darvasi: The Legend of the Tearmakers "Van legendes, dromen, mist en ochtendnevel, van de nacht en van het bloed van de dageraad, van fragmenten van filosofie en van de vliegas van het geloof samen gekneed" - zo beschrijft László Darvasi zijn Trüppchen-showman. Deze mysterieuze jongleurs laten de Hongaarse schrijver keer op keer zien tussen Venetië en Praag, Belgrado en Kassau, Szeged en Wenen en helpen het lot - in de 16e en 17e eeuw, toen Turken en Oostenrijkers vochten over de Balkan. In zijn "Legend of the Teardroppers" weeft Darvasi kleine en grote, off-topic, heerlijk poëtische, meestal verbluffend wrede verhalen: van stille spionnen, grillige prinsen, heksen, dwergen en feeën, dood en de duivel. En in het midden ervan de traan jongleurs. "Misschien veranderen ze niets aan de manier van de wereld", wordt er één keer gezegd. "Of toch?" (Over: Heinrich Eisterer, 576 p., 25,80 euro, Suhrkamp)
Bulgaarse vertellingen van de 20e eeuw Oorlogen, armoede, veranderende totalitaire regimes - eigenlijk hadden de Bulgaren de afgelopen honderd jaar weinig om te lachen. Desalniettemin hebben satiristen zoals Svetoslav Minkov en Ivan Kulekov de groteske sociale werkelijkheid in hun land heel humoristisch aangepakt: treinen blijven nergens, niemand in het theater begrijpt waar er over wordt gesproken, en een robot uit Amerika stuurt Bulgaarse douanebeambten lastig monster. Een totaal van 41 korte verhalen van verschillende auteurs, die voor het eerst in het Duits werden vertaald, is samengesteld door uitgever Norbert Randow: teksten van de dissident Georgi Markow, die waarschijnlijk in 1978 op de Waterloo-brug in Londen met de vergiftigde punt van een paraplu werd vermoord, zijn er onder, maar ook twee Fallen lijken verhalen van de dierenboekauteur Emilijan Stanew. Een prachtig overzicht van het echte leven van een volk in een turbulente eeuw. (Norbert Randow, red., 363 p., 19,80 euro, eiland)
