Vrijheid voor dingen
"Ik ben 's ochtends nooit wakker geworden met een briljant idee", zegt Gae Aulenti. "Ik moet mijn 'onderwerp' van de grond af bestuderen." Op de bodem vallen, ernaar kijken, refl ecterend: het houdt van dit proces, dat lang voor een ontwerp begint. Gae Aulenti wil de dingen doorgronden, hun innerlijke logica begrijpen - en ze zichtbaar maken met hun ontwerpen. "Als ik morgen de opdracht zou krijgen om een luchthaven te ontwerpen", zegt ze, "zou ik waarschijnlijk binnenkort een expert worden in de luchtvaartgeschiedenis." Ze is al een expert op het gebied van theater, licht en moderne kunst.
Het begon allemaal met een opstand. "Mijn ouders wilden dat ik een dilettante maar aardige meid in de samenleving was", zegt Gae Aulenti, "maar ik ben in opstand gekomen." Voor het leven. De grote oude dame van de Italiaanse architectuur is rijk aan assertiviteit en ideeën. Zij is iemand die zich een weg heeft gewerkt door obstakels te verwijderen en muren neer te halen. Een die slim optrad tegen de overweldigende mannelijke concurrentie in architectenbureaus en ontwerpstudio's - en met humor. Niettemin is Gae Aulenti nooit een feministe geweest. Al eerder een vrije geest.
Gae Aulenti heeft altijd haar eigen gedachten gehad
Vrouwen moeten zichzelf niet altijd als een minderheid beschouwen, zei ze ooit, "dat verlamt het denken". Ze had altijd haar eigen hoofd. Dickkopf, haar vader, een handelaar uit Udine, zou dat gezegd hebben. Tegen zijn zin schreef Gae Aulenti zich in voor architectuurstudies aan het Polytechnic College in Milaan. Op 20-jarige leeftijd studeerde ze af als een van de twee vrouwen. Bij "Casabella Continuità", het toonaangevende tijdschrift voor architectuur en design in Italië in de jaren 50 en 60, werd ze eerste redacteur en later art director. "We hadden eindeloze discussies over de toekomst van de Italiaanse architectuur", herinnert Gae Aulenti zich. Het was niets minder dan de emancipatie van het Bauhaus, maar ook de fascistische architectuur van Mussolini. Het ging over de filosofie van design en visionair ontwerp. "We wilden onze eigen identiteit vinden", zegt ze. De kleine vrouw met het kortgeknipte dikke grijze haar en de melodieuze raspstem waardeert onafhankelijkheid - vooral in haar denken.
Maar ergens in het midden van de jaren zestig had Gae Aulenti genoeg van louter theorie. Ze wilde ontwerpen. Milaan was toen de internationale designmetropool, een smeltkroes van architecten en ontwerpers van over de hele wereld. En Gae Aulenti de koningin van de avant-garde. Ze was haar brein. Trendy designbedrijven zoals Zanotta, Kartell en Poltronova zorgden voor hun ontwerpen, die meestal eenvoudig waren, maar altijd met een knipoog.
De ontwerpen van Gae Aulenti zijn actueel - en tijdloos
Bij het ontwerpen van een mobiele salontafel voor Fontana Arte, monteerde ze eenvoudig een glazen plaat op vier enorme wielen. Haar lichten - vooral de "Pipistrello", die meer op een sculptuur dan op een lamp lijkt, zijn al lang begeerde designklassiekers. Gae Aulenti houdt niet van stijl. Ze houdt van het woord "stillos" in zijn eigen betekenis veel beter. "Ik ben geen post, geen neo, niet modern, ik ben eigentijds, punt uit." Hun ontwerpen zijn zeker nooit modieus. Ze doen een beroep op de behoefte van mensen aan harmonie, 'een verlangen dat misschien een utopie is', zegt ze nadenkend.
Haar kantoor op Piazza San Marco, Milaan, is een plek vol inspiratie, vol boeken over kunstgeschiedenis, schilderkunst, muziek, literatuur. In hetzelfde huis schreef Verdi ook zijn beroemde Requiem. "Cultuur is het voedsel voor mijn intuïtie", zegt ze. Geen wonder dus dat het ontwerpen van decors voor de belangrijkste operahuizen van Europa een van haar favoriete opdrachten was, bijvoorbeeld voor "Wozzeck" van Alban Berg in La Scala, of "Il Viaggio a Reims" van Rossini bij de Staatsopera van Wenen.
In de jaren 70 en 80 maakte Gae Aulenti naam als architect. Ze werd een van de beste. Een die vooral het gebruik van historische gebouwen domineert. In 1980 won ze het contract voor de herontwikkeling van het station Gare d'Orsay in Parijs tot een museum voor kunst uit de 19e eeuw. Al snel volgden andere spectaculaire projecten: het herontwerp van het Museum voor Moderne Kunst in het Centre Pompidou in Parijs, en het Palazzo Grassi in Venetië - en natuurlijk de herbouw van het Gran Teatro La Fenice in Venetië na de brand van 1996. Ze werkt momenteel aan een ontwerp voor een Milanese bibliotheek. "Dat mijn hoofd zo goed werkt, is omdat ik zoveel te doen heb", zegt Aulenti, die nog steeds dagelijks in haar studio in Milaan werkt. "Dat stopt niet op 81-jarige leeftijd, en het dromen ook niet." Bijvoorbeeld over het opnieuw ontwerpen van een stad. "Wel," zegt ze dan, "het kan ook een beetje zijn."
