Obsessief-compulsieve stoornis - Als poetsen een verslaving wordt
Ze leidt een lang gevecht tegen walging en angst. En zij wint hem
Klop de schoenen uit, doe hun kleren uit, borstel hun zolen, veeg ze af, leg ze op een doek. Sabine Köhler * stond onder druk toen ze na het werk de deur van haar appartement sloot. De hele dag op kantoor had ze lijsten gemaakt, naast de gebruikelijke avondreinigingsroutine thuis. Tweemaal per week waren de keukenramen en het trappenhuis. Sofa kussens, planken, vensterbanken en tv werden dagelijks afgestoft, de bedgrenzen werden afgeveegd en schoongeveegd, het bad werd geschrobd, gespoeld, geschrobd en opnieuw gespoeld. Alles in de juiste volgorde en tot slot, het kan zijn dat ze een hoekje was vergeten. Altijd dezelfde procedure, elke operatie werd van de lijst afgevinkt. Voordat haar partner thuiskwam, had Sabine het hele appartement leeggezogen, vele vierkante meters zelfs twee of drie keer.
Natuurlijk, dat was onzin, sommigen lachten en zeiden: "Jij met je schoonmaak!" Sabine lacht een beetje uitdagend: "Ik haat het schoonmaken!" en werpt defensief haar handen boven haar hoofd. Had ze maar anders kunnen doen! Maar ze lijdt aan een obsessief-compulsieve stoornis. Al 30 jaar. De 45-jarige vrouw met de mooie blonde pageboy, discreet verzonnen, heeft een gedragsbehandeling voltooid in de Christoph Dornier-kliniek in Münster en hoopt dat ze haar beperkingen onder controle heeft, niet doet wat ze niet wil doen.
OCD - De donkere figuur is hoog
Meer dan een miljoen vrouwen en mannen in Duitsland doen obsessief dingen en lijden eronder. Dit kan het reinigen, handen wassen of douchen zijn van paniekangst voor bacteriën, schimmels of vuil. Anderen besturen de lichten in eindeloze lussen, of de kachel nu is uitgeschakeld, anderen zich gedwongen voelen om te tellen, trappen of ramen, om dingen te verzamelen en te herhalen. Bij vrouwen overheerst de verplichte reiniging, bij mannen de controledwang. Dr. Schide Nedjat, de medisch directeur van de Dornier-kliniek, rapporteert over patiënten die in een auto rijden, maar voortdurend denken dat ze naar iemand rijden. Om elke reden keren ze zich om en zoeken de route opnieuw en opnieuw na de vermeende gewonden. Het niet-gemelde aantal getroffenen is hoog, de meesten schamen zich voor hun beperkingen, maar kunnen het niet weerstaan. In tegenstelling tot angstpatiënten, vermijden obsessieve-compulsieve patiënten onaangename gevoelens niet - ze verplaatsen ze actief door onzinnige of overdreven rituelen, bevelen en regels, vervangende acties. "Gek in je hoofd," beschrijven ze hun ziekte, waarin perceptie, gedachten en handelingen niet langer in elkaar passen.
* Namen zijn gewijzigd door de editor
Sabine is opgewonden als ze vertelt. Overdag in haar baan als administratief medewerker, slaagde ze er goed in, afgezien van haar schoonmaaklijsten. Maar zodra ze 's avonds haar eigen vier muren betrad, begon de hel. Al tientallen jaren kon ze niets anders bedenken dan stof dat moest worden schoongeveegd. Elke avond dezelfde rituelen. Sabine's obsessief-compulsieve stoornis begon in de puberteit. 'Kruipen', zegt ze, ze kan zich geen trigger herinneren. De druk op school misschien, ze was geen goede wiskundestudent, maar verblindend in het Duits. "Ik heb altijd iedereen willen plezieren", ze was niet gezegend met een "gezonde" zelfwaardering. Ze vertrouwde ook haar eigen mening niet, want ze was netjes, correct, punctueel, onopvallend - te veel, uiteindelijk overdreven. Al op haar vijftiende herinnert ze zich, veegt haar dagelijks af, maakt de badkamer schoon en loo en verbiedt haar ouders om het later te gebruiken. Ze voelde dat er iets mis was met haar gedrag. In plaats van te worden geprezen om haar gretigheid om te ontmaskeren, kreeg ze een reprimande. En terwijl andere moeders schold over de rommeligheid van hun kinderen, klaagde ze over de schoonmaak van de dochter.
De grens tussen "normaal" reinigen en dwangmatig is een koorddansgang
"Reinigen" klinkt onschuldig. Maar de grens tussen "normaal" schoonmaken en obsessief is een koorddansloop. "Wanneer de omgeving je begint te irriteren, ook al wil je gewoon alles goed doen", definieert Sabine de alarmsignalen van een obsessief-compulsieve stoornis. Vaak begint een dergelijke stoornis in de adolescentie. Ongemerkt verdwenen sommige beperkingen weer; anderen kunnen gepaard gaan met depressie of anorexia. "Als jonge mensen emotioneel en psychisch overweldigd raken tijdens moeilijke levensfasen, kan een obsessief-compulsieve stoornis ontstaan", zegt Schide Nedjat. De jongeren staan onder druk maar praten niet over hun gevoelens. Ze houden vol, onuitgesproken angsten worden ingeperkt door obsessieve gedachten en rituele handelingen. Als dit gedrag zich manifesteert, integreert de getroffen persoon zijn directe omgeving snel, vaak met meedogenloze strengheid.Ouders en broers en zussen worden ertoe aangezet om zich zorgen te maken over de was; Vrienden moeten controleren of de deuren goed vergrendeld zijn, of wachten tot de stappen zijn geteld en bepaalde patronen op een trottoir verdwenen zijn. Uiterlijk dan kan de dwang niet meer over het hoofd worden gezien, professionele hulp is nodig, aldus Schide Nedjat. Anderen zouden er geenszins in moeten gaan, maar ertegen in gaan, ook al leidt dit tot gewelddadige conflicten. Aan het begin van haar ziekte zijn patiënten zich er nog steeds van bewust dat hun gedrag "abnormaal" is. Maar hoewel niet-dwangmatige mensen hun 'reiniging' zouden heroverwegen, blijven mensen met een obsessief-compulsieve stoornis stijf en krachtig.
Toen haar vrienden naar de film gingen, schrobde ze de gang.
"U of wij," werd er gezegd toen Sabine 21 was. Haar familie kon haar niet bijhouden en zocht een flat voor haar. Dit zou het juiste moment zijn geweest om een psycholoog te bezoeken. Maar Sabine voelde zich afgewezen, 'onwillekeurig', zegt ze, toen ze naar buiten ging. Ze wilde haar poetsbeurt niet opgeven, "en op een gegeven moment dacht ik dat poetsen gewoon van mij was". Hoewel Sabine altijd in relaties heeft geleefd, heeft ze zich hoe dan ook teruggetrokken en thuis gewoond in haar waanideeën. Toen haar vrienden naar de film gingen, schrobde ze de hal, en toen haar partner voetbalde, poetste ze de sanitaire voorzieningen. Als hij thuis bleef en met haar naar de tv wilde kijken, leunde ze hooguit tegen de deur met de poetsdoek. Zweet zweten uit angst dat ze hun programma niet kunnen uitvoeren.
Koken werkte niet, omdat "koken een puinhoop maakt". Gegeten was overigens. Als haar vriend 's avonds een warme maaltijd wilde bereiden, was er ruzie. "Zodra hij een bord uit de kast kreeg, werd ik agressief." Evenzo, wanneer hij douchte, geschoren, zijn tanden poetste. "Seks alleen op plaatsen die nadien grondig kunnen worden schoongemaakt." Bij voorkeur in de badkamer, waar ze de tegels hoe dan ook meerdere keren per dag afveegde. Heb je eenmaal in bed met elkaar geslapen, dan graag op hete kolen, totdat het kon worden veranderd. "In eerste instantie dachten we dat we het samen zouden kunnen doen als we genoeg van elkaar houden." Maar al snel ging haar vriend naar het plafond, als hij alleen het wasmiddelflesje hoorde.
Mensen die lang in beperkingen leven, eenzaam. Geen disco na sluitingstijd, Sabine kon nooit spontaan naar het weekend vertrekken, dat zou hun schoonmaakprogramma hebben verpest. Uitnodigen van vrienden of familie was uitgesloten. Zodra Sabine een zondagse brunch heeft overwonnen en georganiseerd. Maar alle broodkruimels die ze niet meteen kon verwijderen, gaven haar paniek en een slecht humeur. De volgende dag was natuurlijk gereserveerd voor schoonmaak. "Hoe langer je de beperkingen hebt, hoe meer ze uitbreiden," zegt Schide Nedjat. Bij veel van hun patiënten wordt 80 tot 90 procent van de tijd van de dag bezet door obsessieve gedachten. Dit resulteert in neurobiologische veranderingen in de hersenen. Voor de eerste therapie worden daarom ook medicijnen, de zogenaamde serotonineheropnameremmers, gebruikt. Maar het duurt meestal lang om de behandeling te starten. Gemiddeld gaan er zeven tot veertien jaar voorbij. Te groot is de schande om je eigen onzinnige gedragspatronen onder ogen te zien.
Sabine was 30 toen ze voor het eerst een natuurgeneeskundige raadpleegde. In de volgende groep en individuele therapieën leerde ze praten over haar dwanghandelingen, dus verdwenen ze niet. Maar word je meer bewust: "Op een gegeven moment had ik het gevoel dat de pijpbeurt mij van het leven afhoudt." Hun partnerschap dreigde te mislukken. "We leven samen, maar ik ben nog steeds alleen," klaagde haar partner. Dit raakte onder de huid, Sabine wilde haar partner niet langer belasten en zocht een kliniek voor intramurale therapie. Het duurde een paar maanden en veel overweldigende kracht voordat ze haar werkgever kon vertrouwen en de papierwerkhindernissen kon nemen voor een ziekteverzekering. "Maar het ergste van alles," zegt ze, "is het idee verdragen dat er bij mijn afwezigheid thuis nog veel vuil zou zijn." Maar ze deed het vier weken lang.
Bijna een beetje trots vertelt ze hoe ze in meer dan 80 individuele gedragstherapieoefeningen heeft geleerd om haar handtas in natte straten te leggen en ze weer op te hangen, ondanks walging, onrein over zijn schouder. En hoe ze door de modder was gewaad met de therapeut aan de Münster-promenade. Een wandelaar was blij en noemde "zoals de kinderen". Sabine zelf was niet tevreden, maar gespannen aan de toppen van haar haar. Zijn pols klopte, zijn handen tintelden, zweet op zijn voorhoofd. Ze oefende ook met de therapeut thuis: de ramen openmaken, het bed rommelen, koken in potten en pannen, baden in de badkamer. De confrontatieoefeningen waren, zoals psychotherapie zegt, zwaar, maar Sabine overwon angst en afkeer, steeds maar weer opnieuw.
Nadat ze werd vrijgelaten uit de kliniek, kreeg Sabine nog eens zes weken telefonische ondersteuning van haar therapeut. In de tussentijd gaat het goed, behalve kleine terugvallen. Het heeft nog steeds een "schoonmaakplan", maar het is aanzienlijk geslonken.Daarnaast is er nu een "vrijetijdsplan" waarop ook een heerlijk zelfgemaakt diner staat.
Meer informatie over obsessieve-compulsieve stoornis
Duitse vereniging voor obsessief-compulsieve ziekten e. V., Postbus 70 23 34, 22023 Hamburg, www.zwaenge.de
Christoph Dornier Foundation for Clinical Psychology, Salzstr. 52, 48143 Münster, www.christoph-dornier-stiftung.de
Christoph-Dornier-Klinik GmbH, Tibusstraße 7-11, 48143 Münster, www.c-d-k.de
