Het alomtegenwoordige gevoel

Het was een donderdag, 8.45 uur, de zon scheen, we wilden gaan zeilen.

Samen met een vriend reed ik vanuit München op de snelweg Salzburg in de richting van Chiemsee. Zorgeloos en zorgeloos. Maar toen was alles anders.

Een spookrijder schoot ons neer, kort na Rosenheim. In een flits reed ik mezelf van links naar rechts. We hadden geluk. Als onze frontman op dit moment niet was versneld, zou het gat ontbreken voor het inpassen. We hadden de auto van de jonge drugsverslaafde niet kunnen vermijden. Maar hij racete in een auto van de Beierse radio, nog geen honderd meter achter ons. Het ongeluk kostte Alexandra Schürmann's dochter Alexandra het leven.

Sinds die ochtend weet ik wat het betekent om bang te zijn. Het kostte me weken om op een nacht weer te slapen, maanden om te stoppen met elke dag aan de spookbestuurder te denken. Sinds 21 juni 2001 ben ik nooit meer langs deze plek gereden, zonder me te herinneren hoe snel het leven voorbij kan zijn. Niet alleen voor mij, maar ook voor de mensen van wie ik hou.

Angst is een van onze meest basale gevoelens Alle onderzoekers zijn het daarmee eens. Het waarschuwt ons voor gevaren en stelt ons lichaam in staat om alle reserves in de kortst mogelijke tijd te mobiliseren. De hersenen stoten boodschappers uit, zoals de stresshormonen adrenaline en cortisol, die het lichaam en geest buitengewone kracht geven. In de oudheid moesten onze voorouders razendsnel beslissen of ze moesten vluchten of vechten wanneer een mammoet hen naderde. Ik zag, toen de spookbestuurder mij benaderde, alles veel scherper dan normaal, alleen gericht op de juiste rijbaan. Een Canadees onderzoek heeft aangetoond dat op zulke momenten mensen in alle culturen van de wereld dezelfde gezichtsuitdrukking hebben - opgetrokken wenkbrauwen en wijd open ogen. Dit verbreedt het gezichtsveld en biedt een overlevingsvoordeel in geval van gevaar.

De angst heeft me gered. Ik moet haar dankbaar zijn. Maar sindsdien vergezelt ze mij, kondigt zichzelf aan, als diffuus gevoel, zelfs zonder concrete reden. Soms valt ze me 's nachts aan als mijn man weg is voor zaken. Dan lig ik wakker en ben ik bang dat er misschien een telefoontje van de politie komt. Een paar maanden na het incident op de snelweg had iemand ons nummer om drie uur 's ochtends daadwerkelijk gebeld, een jonge man, hij had het mis. Zijn verontschuldiging, heb ik nog steeds opgemerkt, zelfs tot de stroom van opluchting, die door mij heen stroomde, kan ik me herinneren. Toen kreeg ik een black-out: een paar seconden later merkte ik dat ik uitgestrekt op de grond lag, met een grote bult op mijn hoofd. De kinderen moesten een arts zoeken. Had de traumatische ervaring met de geestrijder een diepere indruk achtergelaten? Of ben ik vooral bang?

Misschien is angst gewoon besmettelijk. Experimenten van Amerikaanse onderzoekers met angstzweet suggereren deze veronderstelling. Maar ongeacht of het zich daadwerkelijk verspreidt via geurstoffen in de lucht, angst is nu constant aanwezig in onze samenleving. Het is alomtegenwoordig, een permanente manier van leven, ook al leven we veiliger, gezonder en vrediger dan welke generatie dan ook. Niemand hoeft meer te verhongeren of te bevriezen.

Angst heeft vandaag ook een donkere kant. Het is al lang niet meer bruikbaar, het is van kwaliteit veranderd. Het waarschuwt niet langer alleen voor onmiddellijke gevaren, het overdrijft en polariseert en belemmert zo vaak onze perceptie van de wereld. Het creëert wantrouwen, onzekerheid, nieuwe angsten. Het verlamt ons, verzwakt ons in de ware zin van het woord, zoals ik, midden in de nacht. En in het slechtste geval wordt het de allesbeheersende ziekte (zie kader), die het leven van mensen hel maakt.

Angst is een natuurlijk onderdeel van het dagelijks leven.

Strikt genomen lijkt angst vandaag cynisch te zijn veranderd van het elementaire naar het luxueuze gevoel van het leven.

Angst, dus de conclusie van de Amerikaanse essayist Barbara Ehrenreich, moet men zich eerst kunnen veroorloven. "In samenlevingen die zich primair bezighouden met overleven, is angst geen publieke kwestie, maar een natuurlijk onderdeel van het dagelijks leven", zegt ze. "Het cultiveren van angsten maakt deel uit van de luxe van samenlevingen die de permanente strijd om te overleven hebben overwonnen of gemarginaliseerd."

Dus de rijkdom genereerde overdreven, soms zelfs dwaze angsten: zodra we op vakantie gaan, ons de angst om in het verkeerde hotel te landen, vanwege Montezuma's wraak op het toilet in plaats van op het strand te zitten, te beroven en niet genoeg om te herstellen. Misschien regent het zelfs.

De angst om iets te missen niet het optimale uit ons halen is altijd aanwezig.Zelfs jongeren maken zich zorgen over mogelijke toekomstige klappen. Ze leefden in een dilemma tussen "bevoorradingsparadijs en angsten voor de toekomst", verklaarde het Rheingold Instituut in zijn jeugdstudie. "Het leven in moderne samenlevingen wordt steeds verwarrend en genereert meer en meer mentale afhankelijkheden", zegt de psycholoog en auteur Wolfgang Schmidbauer uit München.

Als je veel hebt, kun je veel verliezen. Dit voedt de angst. Moeiteloos stappen we in de gedachtelussen van angst. De verzekeringsmaatschappijen profiteren hiervan. Arbeidsongeschiktheid, ongeval, overlijden - wij verzekeren tegen alles, zelfs tegen annulering van een reis. Met elk aanvullend beleid proberen we het lot een beetje meer te laten schrikken. Verzekeringen geven ons het pseudo-gevoel van almacht. Helaas vallen we nog dieper als we ondanks regelmatige bijdragen een beroerte van het lot ontmoeten. Men kan zich niet verzekeren tegen spookdrivers. Zelfs niet tegen Alzheimer en AIDS, zelfs als we dit idee leuk vonden. "Duitse angst" - zo noemden Angelsaksische intellectuelen de levensstijl van de Duitsers aan het einde van de jaren tachtig. Aanvankelijk verscheen deze termijn in verband met het aarzelende buitenlands en veiligheidsbeleid van Duitsland na de hereniging. Ondertussen staat hij echter voor veel meer: een tot nadenken stemmende angst, een collectieve blokkerende verlamming.

De moedeloosheid en de moedeloosheid hadden zich vóór Hartz IV en de gevolgen van de globalisering in Duitsland verspreid. De Keulen-journaliste Sabine Bode, auteur van het boek "De Duitse ziekte - Duitse angst", vermoedt diepe littekens in de ziel van onze mensen, die voortkomen uit traumatische oorlogservaringen. Uit schaamte over de Hitler-dictatuur en de Holocaust vermeden de meeste families erover te praten.

Lijden en schuld zijn volgens hun scriptie niet voldoende verwerkt. Het was een mengeling van "diffuse gevoelens van bedreigd worden, een angst voor terugval in barbaarsheid en verarming". Deze collectieve last van het verleden werd een last voor de toekomst van toekomstige generaties, dat wil zeggen voor mij en mijn kinderen.

In de tussentijd worden de Duitsers opnieuw geattesteerd voor meer nonchalance, zelfs in de aanpak van de huidige economische crisis. Maar dergelijke veranderingen hebben tijd nodig om zich duurzaam in het collectieve bewustzijn te vestigen.

De angst lijkt zich te mengen. Wetenschappers in Dresden hebben recentelijk een familieband gevonden bij angststoornissen. Kinderen van getroffen ouders hebben daarom een twee- tot drievoudig verhoogd risico om ook een dergelijke aandoening te ontwikkelen. Hoe sterk de genen erbij betrokken zijn, kan niet worden gezegd. "Bovenal onderzoeken we de vraag welk gedrag van ouders in de omgang met kinderen deze buitengewone toename van het risico met zich meebrengt", zegt professor Hans-Ulrich Wittchen, die de studie leidt.

Het leven is soms een risico.

Angst is in de eerste plaats een individueel gevoel - en een die ontstaat in de vroegste kindertijd. Op dit moment graven ervaringen in het brein, organiseren en structureren het door gevoelens zoals vreugde of angst. Maar: "Tegenwoordig hebben kinderen geen niet-waargenomen tijd meer", klaagt de gerenommeerde Deense familietherapeut Jesper Juul. Hoe voelt het om in een boom te klimmen? Wat gebeurt er als je de sterkste in de klas uitlokt? Kun je regenwormen eten? Als je dat soort dingen kunt proberen, riskeer je een blauw oog of een rotte maag, maar het verkent ook zijn grenzen. En leert al vroeg dat leven risico is en dat voorzichtigheid risico's kan verminderen. We zouden onze kinderen waarschijnlijk sterker maken als we niet om ze zouden geven. En ook wij zouden beter leven zonder ons constant zorgen te maken om onszelf.

Omdat angst creativiteit doodt en ontdekking voorkomt - niet alleen op jonge leeftijd. En erger nog, het blokkeert het zorgvuldige oog op het hier en nu. Waar we bang voor zijn, is altijd in de toekomst. Degenen die constant hun hersens verdringen over wat er morgen met zichzelf of hun geliefden zou kunnen gebeuren, zullen vergeten hoe ze moeten leven en genieten van het heden. Het leven kan van de ene op de andere manier veranderen.

Twee jaar geleden kreeg een heel goede vriend van mij kanker. Na een operatie en vier maanden chemotherapie was hij een ander persoon. Sindsdien is hij niet erg van streek, veel dingen zijn ondergeschikt aan hem geworden. Soms kan angst ook een leraar zijn. Het kan ons eraan herinneren om na te denken over het heden en vandaag aanwezig te zijn. En om te focussen op wat nu is en niet te ver in de toekomst te denken. Ik begreep dat ook op 21 juni 2001.

Angststoornissen: normaal - of pathologisch in paniek?

Angst is een natuurlijke reactie van het lichaam. Iedereen die buikpijn heeft voor een sollicitatiegesprek of 's nachts wakker blijft en zorgt voor behaarde terugkeerders, is niet ziek.Angst voor behandeling wordt alleen angstig wanneer het onafhankelijk wordt, dat wil zeggen dat het wordt geactiveerd zonder een echte bedreiging. Ongeveer negen procent van alle Duitsers lijden momenteel aan een angststoornis, Wat de hele levensduur betreft, zal zelfs 15 procent van alle Duitsers uiteindelijk een fase van angst doormaken die moet worden aangepakt. Vrouwen worden bijna twee keer zo vaak getroffen als mannen.

Artsen en psychologen onderscheiden verschillende Soorten angststoornissen.

1. Paniekstoornis: Plotselinge angstaanvallen zonder concrete oorzaak met hartkloppingen, kortademigheid, pijn op de borst; sommige patiënten zijn bang dat ze zullen sterven.

2. Fobieën (Griekse "fobo's" = angst): Gewelddadige, ongepaste en irrationele angstreacties op bepaalde stimuli die als extreem beangstigend worden beschouwd, hoewel ze onschadelijk zijn. Deze omvatten bijvoorbeeld:

de agorafobie, de "claustrofobie" voor openbare straten, pleinen of vervoermiddelen;

de claustrofobie, de angst voor gesloten ruimtes zoals liften, warenhuizen of bioscopen;

specifieke fobieën, angst voor bepaalde objecten zoals sproeien, dieren (bijvoorbeeld spinnen) of situaties (bijvoorbeeld vliegangst);

de sociale fobie, de angst om met andere mensen om te gaan; De getroffenen voelen zich in paniek wanneer ze voor of met anderen moeten spreken, zijn extreem verlegen en gaan steeds meer met pensioen.

Angststoornissen kunnen meestal worden aangepakt gedragstherapie genezen. Patiënten worden geleidelijk geconfronteerd met situaties waar ze bang voor zijn. Soms helpen moderne antidepressiva.

Meer informatie om dit te doen op www.christoph-dornierstiftung.de

Om meer te lezen:

Angsten begrijpen en overwinnen Doris Wolf (2005, 226 p., 12,80 euro, Pal Verlag);

"Het angstboek" door Borwin Bandelow (2006, 384 p., 9,95 euro, Rowohlt Tb);

"Alles over angst" door Christophe André (2009, 300 p., 19,95 euro, kruis)