Niet rijk, maar gelukkig
Waarom besteedt een vrouw al haar fortuin aan een drama? Waarom schildert hij een foto die niemand wil kopen en kwelt iemand tijdens het schrijven? En waarom is het de moeite waard om te vechten voor nummers die alleen voor het moment bestaan? De betrokken kunstenaars hebben een geldige reden voor hun irrationaliteit: ze kunnen zichzelf niet helpen. Ze zouden buikpijn krijgen, inwendig opdrogen, zichzelf haten als ze niet konden doen waarvoor ze branden: een wereld creëren met andere kunstenaars of zelfs alleen. De zintuigen scherpstellen voor de realiteit met woorden. Ontsnap aan de druk van het dagelijks leven met een penseelstreek. Of deel uitmaken van een universum met je eigen stem. Alleen kinderen en geliefden streven zo onvoorwaardelijk naar een doel. Eén ding is zeker: zonder hen zou de wereld net zo saai zijn als een beurs.
Lange adem of gewurgde stem
Marion Martienzen 56, jazz-zanger
Zodra ze het podium op ging als een salade. In een giftige groene mantel en met een slahoed hingen een paar bladeren in haar voorhoofd. En toen zong ze, krachtig en zacht tegelijk, het oude lied van Ray Charles: "Het is niet makkelijk om groen te zijn". Deze humor is typerend voor de actrice en zangeres Marion Martienzen. Ze kan er prachtig uitzien met haar donkere haar en kersenrode lippen. Soms gooit ze zichzelf in een glinsterende ophef als bij haar uitvoeringen in het vocale duo "Just the two of us". Maar ze neemt het niet echt serieus. "Dit zijn vermommingen, het is enorm leuk voor mij om dit absoluut sexy-willen te doorbreken." Misschien beschermt humor haar ook om te kunnen concurreren met haar jazzidolen. "Ik heb nooit hard gewerkt voor de zang," zegt ze. Tot op de dag van vandaag kan ze geen muziek lezen en ademt niet goed tijdens het zingen. Soms, zegt ze, heeft ze geen lucht meer na een rij. "Dan moet ik iets anders vasthouden, anders val ik over."
Ze heeft bijna 40 jaar podium- en stemervaring. Haar ouders waren acteurs, waardoor de kleine Marion de stem van meid Scout sprak in "Who's disturbing the nightingale". Op 16 toen drama school in Londen, met 20's eerste betrokkenheid bij het theater. Maar haar vocale talenten hebben haar voor een lange tijd onderschat. Ze was begin 40 toen ze een rol kreeg in het Schauspielhaus in Hamburg, dat haar leven zou veranderen. Het stuk heette 'secretarissen' en het werd er alleen in gezongen. Er volgden meer "liedrecitals". Plotseling had Marion Martienzen fans die alleen naar het theater gingen om hun interpretatie van Aretha Franklin's "Respect" te horen. Zouden ze nog steeds komen als ze jazzklassiekers in het Duits zou zingen?
Maandenlang had ze aan de tekst gewerkt. Op een gegeven moment waren 22 stukken voltooid. En toen belde het grote platenlabel Universal haar. Ze willen een paar showcases met haar organiseren. Kan ze zelf zingen, bewegen, "presenteren"? Kan zij. De clubs waren vol. Maar uiteindelijk blies Universal alles onverwachts af.
Anderen kunnen het nu opgeven. Het eerste album met 56? "Nu des te meer", zegt Marion Martienzen. Ze haalde diep adem en realiseerde zich: 'Het gaat niet om waardering en geld, maar om deel te zijn van de muziek waar ik mijn hele leven van heb gehouden.' Zelfs als je soms geen lucht meer hebt, is zingen, zegt ze, "gewoon blij". Dat zie je.
Vrijheid of frustratie
Franziska Sperr 60, schrijver
Een mooie zin kan je dagenlang gelukkig maken. Dan rent ze door het huis aan het meer van Starnberg. Alles stroomt, elke formulering past meteen. Voor zulke dagen, zegt Franziska Sperr, zijn de anderen de moeite waard, tegenwoordig kun je niet slagen. Ze tikt iets, zet het weer uit. Dus het gaat heen en weer. "Ik moet oppassen dat ik niet alles afwijs."
En toch wilde ze het gewoon zo hebben. Heeft de beveiligde baan opgehangen als perswoordvoerster van de culturele dienst van München om begin jaren 50 opnieuw te beginnen als schrijver. Het gezin had hun vaste salaris goed kunnen gebruiken. Zoon en dochter studeren in Berlijn. En haar echtgenoot, de filosoof en auteur Johano Strasser, is ook een freelancer. Maar hij zei toen: "Doe dat, je krijgt buikpijn!"
Ik kan alles maken - of niets
Ze heeft sindsdien twee boeken gepubliceerd. Het verhalende deel "Dumb with happiness" (2005) gaat over muisgrijze mannen of gefrustreerde vrouwen, al die te kortgeleden van deze wereld, die ook een beetje geluk willen. De critici zijn enthousiast. Toch moet ze vechten voor haar volgende boek. Tien uitgevers verwerpen het. Ze geeft niet op. In 2008 verschijnt haar debuutroman 'Das Revier der Amsel' over twee ongelijke zussen. Kristalhelder verteld, scherp in de gaten gehouden, nooit soulful. "Geweldige kunst" verheugt zich over een recensent.
Maar schrijven betekent altijd beide: macht en machteloosheid."Ik kan alles maken - of niets", zegt Franziska Sperr. Enorme vrijheid of grote frustratie - deze spanning moet worden volgehouden. Soms, zegt ze, beeft ze van opwinding wanneer ze in haar studie achter haar laptop zit. Niemand is onverbeterlijker dan de innerlijke criticus. Ze schrijft momenteel een manuscript voor een nieuwe uitgever vanwege haar eeuwenoude mislukking. Nogmaals, ze moet helemaal opnieuw beginnen, een literatuur promoten die niet zelfvoldaan wil zijn, maar je dwingt te kijken waar niets lijkt te gebeuren: in ingerichte keukens, forenzentreinen of kantoren, waar haar bescheiden helden dapper vechten tegen gemiste kansen. Literatuur die je ogen opent. Ze weet het, ze kan het. Op goede dagen trouwens.
Geld of leven
Hille Darjes 66, actrice
Met 50.000 euro kun je veel doen. Koop een auto, ga twee jaar op vakantie of spaar geld voor slechte tijden. Maar Hille Darjes en haar man Chris Alexander hebben alles uitgegeven voor een illusie, al hun besparingen voor iets zo vluchtig als een theatrale uitvoering. "Shakespeare in Trouble" is de naam van haar toneelstuk, dat ze in Berlijn uitvoerde als gastoptreden. Ze schreven het, oefenden en voerden het op, vervoerden alle apparatuur, betaalden alle kosten - maar niet die van henzelf. Er was niets meer over voor de regisseur en de actrice.
"Ik denk dat we moedig en interessant zijn, slechts weinigen beginnen aan zo'n avontuur", schrijft Hille Darjes in een brief. Rechts. Maar waarom? "Omdat ik op mijn leeftijd geen rollen meer krijg," zegt ze meteen. Een grijsharige vrouw met nieuwsgierige ogen en een uitdagende mond. Natuurlijk kon ze stoppen op 66-jarige leeftijd, haar man verdiende genoeg als operaregisseur voor beide. Maar hoe kan dat worden gedaan als het leven en het werk zo nauw met elkaar verbonden zijn? Geld heeft altijd een ondersteunende rol gespeeld. Ze woont samen met haar man en andere families en kunstenaars op een boerderij met rieten dak in Worpswede. Hier repeteren ze ook hun toneelstukken in een schuur. Al meer dan 20 jaar doet ze gratis theater. Haar laatste vaste baan stopte ze op haar 41 om met haar zes jaar oude zoon naar haar man te verhuizen. Ben je gek? Je zult nooit meer een verbintenis vinden, zeiden vrienden destijds. "Het was zo," zegt ze droog.
Dus stichtten zij en haar man tot op de dag van vandaag hun eigen theater in Bremen, de succesvolle Shakespeare Company. Aan het begin van de jaren 90 brak de oprichtende groep uit. Vanaf dat moment schreef Hille Darjes haar eigen rollen: meer dan 500 keer trad ze op met haar Virginia Woolf-monoloog "A Room Alone". De kosten waren correct, ze hoefde het met niemand te delen. Maar ze miste gemeenschap met anderen, zegt ze. Ze wilde de oude bedrijfscollega's weer bij elkaar brengen. Het moest een historische komedie zijn over je eigen gilde. Over angsten en ijdelheden van een theatergroep en samenkomen in onzekere tijden. Toen ze 'Shakespeare in Trouble' konden uitvoeren, wist ze waarvoor ze had betaald. "De uitvoeringen waren als een feest van een week." 'S Avonds speelden ze, aten en dronken ze samen. En Hille Darjes zat precies in het midden.
"Acteurs zijn vreemde wezens", staat er eenmaal in het stuk. Waarom? "Omdat ze het spel zo serieus nemen," zegt ze. En hoe gaat het nu met hun 50.000 euro-spel? "Ik schrijf nieuwe theaters in andere steden," zegt ze. Het draait allemaal om haar leven.
Kunst of keuken
Julia Rein 43, schilder
Tussen wasmachine en droger komen de schilderijen van een halveringstijd op elkaar. Tegelgrote doeken, erop: borden, kopjes, broodroosters. Of een droogrek met sokken, overdag en 's nachts. Julia Rein schildert wat ze meteen omringt. Het zijn beelden die het leven van alledag lijken te verslaan, dit genadeloze ritme van spoelen, koken, schoonmaken, bedriegen, door dingen van hun ware doel te beroven. In andere foto's contrasteert ze de huiselijke wereld met de grote wereldgebeurtenissen. Daarna legt ze Lara Croft, de superheldin van de jaren 90, voor een waslijn. Schilder dramatische beelden die ze heeft gevonden in de albums van haar broer op felgekleurde stukken stof uit de kelder van haar moeder. Of ze borduurt de hoofden van nieuwslezers.
Ik doe het huishouden of kunst
Op een echt ontbijtbord uit haar keuken staan drie geschilderde worstjes van hout. Titel: "Broodloos". Dat meent ze ook voor zichzelf, als ze geluk heeft, verkoopt ze twee foto's per maand. Meer dan 400 euro springen zelden uit. Ze leidt een bescheiden leven - geen auto, geen vakantie - dat ook een beetje onredelijkheid en uitdagendheid bevat. Met haar man, die ook een freelancer is, ontvangt de 43-jarige momenteel haar derde kind. Sinds ze net voor ze haar middelbare school diploma behaalde, van school is gegaan, is ze aan de slag gegaan als museumbegeleider, kaartgever of als kassier in de Stuttgarts Staatsgalerie. Voordat ze een gezin had, schilderde ze in haar appartement met een slaapkamer. "De foto's lagen in de badkamer, de ezel naast het bed", zegt ze. Alles rook naar goedkope acrylverf, andere kon ze zich niet vaak veroorloven. "Toen ik geen geld meer had voor kleuren, heb ik gewoon mijn foto's geborduurd." Je dagelijkse leven is duidelijk verdeeld."Als ik niet naar het museum hoef, doe ik het huishouden of de kunst." Slechts drie stappen zijn tussen haar keuken en haar studio. Ze moet beginnen met de paar uur die ze daar heeft, zegt ze, zonder 'lang rond te spugen'. En als het haar niet lukt om kunst een plaats te geven? "Dan irriteer ik iedereen en ben ik ongelukkig." Ze moet schilderen. Niemand dwingt hen om het te doen. Alleen jij.In het leven moeten we voortdurend aan externe beperkingen gehoorzamen, zegt ze. "Kunst is iets dat je niet nodig hebt, wat volkomen nutteloos is." Wanneer iemand een van zijn foto's koopt, vraagt ze zich altijd een beetje af. En dan is ze gelukkig.
Alles of niets
Gilla Cremer 52, one-woman theater
Ze staat alleen op het podium. Is vader, moeder, dochter, zoals in het naoorlogse drama 'Vader heeft kamp', of kind, meisje en oude vrouw, zoals in het Hildegard Knef-spel 'Hoe dan ook'. Als een alleenstaande moeder die een fatale beslissing neemt, wordt ze vooral geraakt door de 'Maritime Edge' van Véronique Olmi. Tot twee en een half uur monoloog, meer dan 100 pagina's in het geheugen opgeslagen tekst. En wanneer het gordijn valt, gaat het nog steeds door. Ze ontmantelt het podium, stopt de rekwisieten die ze heeft meegenomen in haar rode VW-bus en gaat na een nacht in het hotel weer op weg naar een andere locatie.
Gilla Cremer noemt haar eenmans mobiel bedrijf, met wie ze al meer dan 20 jaar reist, "Theatre Unikate". En waarin ze alles doet, maar echt alles alleen: onderzoek doen naar stoffen, geld inzamelen, stukken schrijven, locaties zoeken, flyers en posters drukken, kijkers promoten, toeren van Bad Berleburg naar Bünde - iets vergeten? Oh ja, ze moet ook spelen. En met dezelfde woede voor 700 mensen in het Hamburg Thalia Theater als voor een paar dozijn toeschouwers op een klein provinciaal podium, waar ze de tickets zo nodig nog vóór de voorstelling verscheuren.
Is het niet eenvoudiger? Gilla Cremer zit op een barkruk na een van die 16-urige dagen, lang, blond, stralend en drinkt bier uit de fles. "De solocarrière kwam uit een noodgeval", zegt ze. Het begon allemaal toen ze als alleenstaande moeder met twee kleine kinderen niet meer in haar vrije theatergroep paste. Een vast engagement was niet in zicht. Ze was nooit op een klassieke dramaschool, haar carrière is idiosyncratisch: dansopleiding in New York, masker snijden op Bali, studie van theaterantropologie in Bonn. Hier ontmoette je de doctrine van het zogenaamde "arme theater". Het podium, zegt ze, zou "bevrijd moeten zijn van alle toeters en bellen". Het ging over het fantaseren van een hele wereld vanuit het niets - vandaag beheerst ze deze kunst perfect.
Ze is nu 52 jaar oud. Haar atletisch lichaam vertelt er niets over. Misschien houdt zij dit gevoel op de weg levend. En wat zij beschrijft als het 'therapeutische effect' van haar werk. "Alles kunnen zijn, Diva, moordenaar, idioot, alles ongecontroleerd uitleven, woede, paniek, wanhoop, zonder dat het consequenties heeft." Bevrijdend dat is. En dan "deze ongelooflijke luxe om alles te kunnen bepalen". Het nadeel: wees nooit ziek. De financiële druk. Er waren tijden dat haar schema maandenlang leeg was. Alles of niets - hun leven beweegt zich tussen deze palen.
2009 was een goed jaar. 43 uitvoeringen uit het repertoire van haar tien stukken. Er zijn serieuze, trieste, grappige verhalen over Duitse omstandigheden die willen entertainen en tegelijkertijd opschudden. Voor Gilla Cremer zijn zij hun "levenskapitaal".
