De levende leugendetector
"Leuk je te ontmoeten." Een banale zin. Vergezeld van een glimlach, mijn glimlach. Tegelijkertijd denk ik dat er tientallen soorten glimlachen zijn. Joyfully. Beleefd. Zelfgenoegzaam. Gespannen. Bekneld raken. Paul Ekman kent ze allemaal. En hoe dan ook hij sorteerde mijn glimlach toch. Dus, mijnheer Ekman, wat ziet u als u mij ziet? "Je bent attent, erg alert, zelfs als je vanmorgen ruzie hebt gemaakt met je man, je gezicht vertoont er geen tekenen van." Dat is goed. Overigens heb ik niet geprotesteerd. Niets om te verbergen. Maar wie weet?
Hoe herkent hij, vraag ik Paul Ekman, of mijn glimlach echt is of oplicht? "Met een echte glimlach gaan niet alleen de mondhoeken omhoog, maar ook de ronde spieren rond het oog worden geactiveerd en de ogen zien er kleiner uit, en degenen die alleen met hun mond glimlachen, glimlachen niet uit hun hart." En hoe zit het met mijn glimlach? "Real."
Wie glimlacht alleen met de mond, glimlacht niet vanuit het hart.
Paul Ekman, de levende leugendetector. Hij bestudeert al tientallen jaren menselijke gezichtsuitdrukkingen en schrijft er boeken over. Hij doceerde psychologie als professor aan de Universiteit van San Francisco en werd dit jaar door 'Time Magazine' tot de 100 meest invloedrijke mensen ter wereld gerekend. Wie met zijn kennis zelfs de Amerikaanse regering heeft gesteund bij het zoeken naar terroristen. In de jaren zestig vertrok hij naar de oerwouden van Papoea-Nieuw-Guinea om de gezichten van de inboorlingen te bestuderen. Hij ontdekte dat emoties zoals angst of woede universeel zijn en niet cultureel gevormd. Gezichtsuitdrukkingen - Ekman heeft meer dan 10.000 gevonden - zijn archetypes, om zo te zeggen.
Hij heeft kennis die ik niet heb.
Als je de onderzoeker uit San Francisco ontmoet, ben je klaar voor een spel met dubbele bodem. Er is een gecultiveerd gesprek aan de ene kant. En dan is er altijd dit tweede niveau: ik zie iets dat je niet kent. Hij heeft kennis die ik niet heb. Het verbazingwekkende is echter dat mijn ongemak snel verdwijnt. Dhr. Ekman, geboren in 1934, is zo ontspannen alsof hij zojuist een yogasessie had voltooid. Geen wetenschapper-arrogantie, geen weet-alles. We zitten op de binnenplaats van een hotel in Berlijn, drinken cappuccino en hij laat me voelen dat we op veel plaatsen in de wereld al veel cappuccino hebben gedronken. Hij draagt een sweatshirtjas, een grijs T-shirt, glanzende wit-zilveren sneakers. Vanuit mijn ooghoek kijk ik naar zijn weelderige zilveren armband, denk "vrij lelijk" en hoop dat mijn gezicht op het moment geen emotie vertoont. Ekman kijkt toe terwijl ik hem bekijk en lacht hardop: "Mijn vrouw vindt mijn armband niet zo leuk, ze vindt het heel ongebruikelijk voor een man." Ik moet ook lachen en me afvragen of Ekman weet waarom.
De man met de schrille sneakers is een van die nauwgezette wetenschappers die geobsedeerd zijn door details. Hij onderzocht het samenspel van de 43 gezichtsspieren, maakte talloze foto's en video's en nam elke subtiele spierbeweging op. Als het gezicht een kaart is, heeft het heuvels, valleien en paden gevonden die anderen nog nooit hebben gezien. Samen met een collega ontwikkelde hij het Facial Action Coding System (FACS), dat gezichtsuitdrukkingen classificeert. Voor de ergernis alleen heeft Ekman meer dan 100 uitdrukkingen gemaakt.
Soms zijn het gewoon 'micro-expressies' wanneer gevoelens gedurende een fractie van een seconde over een gezicht flitsen: wanhopige, schadelijke impulsen bijvoorbeeld. Een "micro-woede-expressie" is korter dan een oogwenk. Ekman kan hem zien. Waarom iemand boos is, of hij boos is op zijn tegenhanger of iemand anders blijft verborgen voor hem.
Ekman is God niet. Hij kan gevoelens op een gezicht lezen, maar niet op gedachten. "Ik moest 20, 30 jaar trainen om dit soort menselijke kennis te leren," zegt hij. Ik vraag hem over de leugen. Hoe hij leugens weet te herkennen. Er is geen eenvoudig antwoord. Micro-expressie die niet bij het woord past, kan iemand verraden. Ook het algemene beeld is belangrijk: misschien past de stem niet bij de inhoud, of zijn gebaren en inhoud niet compatibel. "Als je nu tegen mij zou liegen over je geboorteplaats, zou ik het waarschijnlijk niet opmerken, omdat het er niet toe doet, maar het gaat over iets dat belangrijk voor je is, waar je relatie, je reputatie, je geld op het spel staat , Ik zou de leugen herkennen. " Beleefd liegen, duizeligheid buiten beschouwing is toegestaan, vindt Ekman. Natuurlijk vertelt hij zijn vrouw dat haar nieuwe jurk geweldig is, zelfs als hij het verkeerd vindt. Ekman straalt. Oh nee, liegen hoeft niet automatisch een zonde te zijn.
De haat tegen zijn vader heeft hem lange tijd vergezeld.
Dat Ekman zich zo obsessief in de wereld van emoties heeft gestort, is verbonden met zijn jeugd, zegt hij.Zijn vader was gewelddadig, de moeder pleegde zelfmoord toen Paul 14 jaar oud was. Haat tegen zijn vader heeft de wetenschapper vele jaren vergezeld. "Haat heeft mijn hele persoonlijkheid vergiftigd", schrijft hij in zijn nieuwe boek "Feeling and Compassion", waarmee hij samenwerkt met de Dalai Lama: uitgebreide dialogen over gevoelens, mindfulness en gemoedsrust op basis van twee totaal verschillende spirituele tradities. Bijna tien jaar lang was de wetenschapper bevriend met de boeddhistische monnik. Ze spraken ook over haat. Praten met de Dalai Lama hielp hem haat overwinnen voor zijn vader, zegt Ekman. "Mijn vrouw zei tegen mij: je bent niet langer de man met wie ik getrouwd ben, je bent draaglijker geworden."
Ik vertel hem dat ik verbaasd ben over de twee pagina's van de heer Ekman, die van de ijverige wetenschapper en die van de spirituele filosoof. Ekman antwoordt, ook hij vraagt zich erover af. De ontmoeting met de Dalai Lama was voor hem een "mysterie".
Vindt hij de Dalai Lama zo charismatisch als steeds weer wordt beweerd? Ekman grijnst. "Ik vind hem leuk, maar ik denk niet dat hij charismatisch is!" Is dat de waarheid? Of wil Ekman mijn vermogen als gezichtslezer testen? Natuurlijk ben ik net ontsnapt aan een cruciale micro-expressie. Mr. Ekman, neemt u alstublieft over!
Aanbevolen lectuur: Dalai Lama en Paul Ekman: "Feeling and Compassion", 354 p., 24.95 Euro, Spektrum Akademischer Verlag
